دانلود پایان نامه ارشد : تحلیل روش شناختی جواهرالتفسیر |
2-2-2- نثر جواهرالتفسیر…….28
2-2-3-نسخه شناسی جواهرالتفسیر. 29
2-2-4-منابع جواهرالتفسیر. 30
یادداشتها..…33
فصل سوم: بررسی خطبهی آغازین و مباحث علوم قرآنی جواهرالتفسیر. 35
3-1- بررسی خطبهی آغاز جواهر التفسیر. 36
3-1-1-ضرورت تفسیر قرآن. 36
3-1-2-هدف تألیف جواهر التفسیر. 37
3-1-3- سخن مفسر در روش جواهر التفسیر. 38
3-1-4-تعریف علم تفسیر از دیدگاه کاشفی.. 39
3-1-5-حکم فقهی دانستن علم تفسیر. 41
3-1-6-انواع علوم از نظر ارزش در دیدگاه مفسر جواهرالتفسیر. 41
3-2- مباحث علوم قرآنی جواهرالتفسیر. 42
3-2-1-وحی و اقسام آن. 42
3-2-1-1- دیدگاه كاشفی در معنی وحی……….43
3-2-1-2-انواع وحی به انبیاء. 43
3-2-1-3- مدت وحی بر پیامبر اسلام- صلی الله علیه وآله-. 44
3-2-2- نزول قرآن. 45
3-2-2-1-معنای لغوی.. 45
3-2-2-2- دیدگاه واعظ كاشفی در بیان انزال و تنزیل.. 47
3-2-2-3- نظر مفسردر حكمت نزول تدریجی قرآن. 47
3-2-2-4- زمان نزول دفعی و تدریجی قرآن. 48
3-2-2-5-زمان نزول قرآن از نظر مفسر جواهرالتفسیر. 50
3-2-2-6-حقیقت نزول قرآن. 50
3-2-3- فضایل قرآن وجامعیت آن از نظر ملاحسین كاشفی.. 51
3-2-3-1- اصل اعتقاد به همهی كتابهای آسمانی و قرآن. 51
3-2-3-2-فضیلت و ارزش قرآن. 52
3-2-3-3-فضیلت قرائت قرآن. 53
3-2-3-4-جامعیت كلام الهی و اشتمال آن بر علوم و معارف نامتناهی 53
3-2-4- نظر واعظ كاشفی در جمع و تدوین قرآن. 54
3-2-4-1- علت نوشته نشدن قرآن به صورت كتاب در زمان پیامبر(ص) 54
3-2-4-2- زمان جمع قرآن به ترتیب معین و به صورت كتاب… 55
3-2-4-3- نظم قرآن. 56
3-2-5- بررسی نامهای قرآن. 56
3-2-5-1-اسامی قرآن كه در قرآن از آنها یاد شده. 57
3-2-5-2-اسامی مأخوذ از احادیث و اخبار. 58
3-2-6-تفسیر و تأویل.. 58
3-2-6-1-تفسیردر دیدگاه کاشفی.. 59
3-2-6-2- مفسران قرآن. 60
3-2-6-3-تعریف تأویل.. 61
3-2-6-4-فرق میان تفسیر و تأویل.. 62
3-2-6-5-تفسیر به رأی.. 63
3-2-7- ناسخ و منسوخ.. 64
3-2-7-1-معنای نسخ.. 64
3-2-7-2-جواز نسخ.. 65
3-2-7-3- اختلاف مسلمانان در نسخ………66
3-2-7-4- انواع نسخ……. 67
3-2-7-5- فایده علم ناسخ و منسوخ……. 67
3-2-7-6- نسخ قرآن و نسخ کتابهای آسمانی پیشین… 68
3-2-8- محكم و متشابه……… 68
3-2-9- عام و خاص… 70
یادداشتها….……71
فصل چهارم: روشها و گرایشهای جواهرالتفسیر……… 73
4-1-روشها……… 75
4-1-1- روش تفسیر قرآن به قرآن…. 75
4-1-2-روش تفسیر قرآن به روایت……. 80
4-2-گرایشها ….. 84
4-2-1-گرایش عرفانی….. 84
4-2-2-گرایش عقلی…….. 88
4-2-2-1-رویكرد فلسفی… 89
4-2-2-2-رویكرد کلامی…….. 91
4-2-3-گرایش ادبی……………. 95
4-2-3-1-مفردات آیات……… 95
4-2-3-2- صرف و نحو………. 97
4-2-3-3-استشهاد به نظم و نثر عربی………… 99
4-2-3-4-استناد به اشعار فارسی……. 100
4-2-3-5-اشتقاق و ریشه یابی کلمات و معنای لغوی آن ها….. 103
4-2-3-6-وجوه و نظایر… 104
4-2-3-6-1-كاربرد وجوه در جواهرالتفسیر……… 104
4-2-4-گرایش حروفی……… 106
یادداشتها….……..109
نتیجه….. 111
فهرست منابع… 113
مقدمه
یكی از مهمترین علوم اسلامی و دانشهای بشری كه از زمان نزول قرآن كریم تاكنون مورد توجه قرار گرفته، علم تفسیر قرآن است، تا آن حد كه میتوان گفت هیچ كتابی مانند قرآن توسط دانشمندان و محققین از علمای مذاهب اسلامی و مستشرقان بررسی نشده كه اینگونه به تفسیر، ترجمه و شرح آن پرداخته باشند. این توجه جهانی به قرآن، عظمت این كتاب آسمانی و معجزه بزرگ پیغمبر اكرم(صلّی الله علیه وآله) را آشكار میسازد كه باگذشت چهارده قرن از نزول آن همچنان جاذبیت خویش را حفظ نموده است.
مسلمانان از صدراسلام همواره برای تفسیر قرآن تلاش كردهاند، این علم در طول زمان دچارتحولاتی شده است و مفسران تفاسیر متعددی نوشتهاند كه همسان نبوده و با یكدیگر تفاوتهایی دارند، این تفاوتها غالبا ناشی از اختلاف در روشهای تفسیری آنهاست. گروهی برای پرده برداری از مفهوم آیات قرآن از آیات دیگر استفاده كردهاند، بعضی به روایات مراجعه میكنند و گروهی نیز با استنباط واجتهاد وتخصّص خود به بیان مفاهیم آیات میپردازند وبه این ترتیب روشها وگرایشهای متعددی در تفسیر شكل گرفت.
“جواهرالتفسیر” از تفاسیر فارسی نیمه دوم قرن نهم هجری قمری و یكی از آثارحسین بن علی كاشفی سبزواری(م910) محسوب میشود، این تفسیرشامل تفسیر سورههای حمد، بقره، آل عمران وبخشی از سوره نساء(تا آیه 84) میباشد و تا كنون تنها یك جلد از آن كه دربرگیرندهی مقدماتی بر تفسیر قرآن وهم چنین تفسیر سورهی حمد است، به طبع رسیده است و بقیهی آن هنوز به صورت خطی باقی مانده است، در این پژوهش نخست دیدگاههای كاشفی دربارهی مسائل علوم قرآنی، مباحثی مانند: وحی و نزول قرآن، فضایل قرآن و جامعیت آن، چگونگی جمع آوری قرآن، اسامی قرآن، تفسیر و تأویل، ناسخ و منسوخ، محكم و متشابه و عام و خاص، مورد بحث قرار میگیرد، و پس از آن روشهایی كه مفسر برای بیان و تفهیم آیات به كار گرفته، مانند: روش قرآن به قرآن، استفاده از روایات و هم چنین رویكردهای مفسر به مباحث فلسفی، عرفانی، ادبی و استناداتش به شعرهای فارسی و عربی بررسی شده است.
كاشفی یكی از برجسته ترین مفسران زمان خود بوده كه تمام توان و قدرت تفسیری خود را در تفسیر سورهی حمد به كار گرفته و با بیانی زیبا وشیوا از شیوههای مختلف برای توضیح آیات قرآن بهره گرفته است.
بر این اساس، این پایان نامه در چهار فصل تنظیم شده است:
فصل اول به كلیات تحقیق میپردازد. این فصل به بیان مسئله، اهداف تحقیق، ضرورت انجام تحقیق، سوالهای تحقیق، تعریف مفاهیم، پیشینه، روش اجرای تحقیق و شیوههای جمع آوری اطلاعات اختصاص دارد.
در فصل دوم به زندگی نامهی مفسر و معرفی جواهرالتفسیر پرداخته میشود.
در فصل سوم مباحث خطبهی آغاز جواهرالتفسیر و دیدگاههای كاشفی دربارهی علوم قرآنی مانند: تعریف وحی، انزال و تنزیل، فضایل قرآن و جامعیت آن، چگونگی جمع آوری قرآن، اسامی قرآن، تفسیر و تأویل، ناسخ و منسوخ، محكم و متشابه و عام و خاص، مطرح گشته است.
فصل چهارم پایان نامه، روشهای تفسیری مفسر در جواهرالتفسیر را مورد مطالعه قرار داده است.
با این تلاش ناچیز خواستم تا از روش تفسیری حسینبنعلی كاشفی در جواهرالتفسیر پرده بردارم. امیدوارم خدای تعالی مرا در رسیدن به صواب یاری دهد، زیرا تا به حال بحثی كه روش تفسیری جواهرالتفسیر را به دقّت مورد بررسی قرار دهد، نیافتم، البتّه ادّعای كامل بودن آن را ندارم.
بار خدایا ما را از كسانى قرار ده كه به ریسمان قرآن چنگ زده و در فهم متشابهاتش از مكتب اهلبیت عصمت یاری جسته و در سایه آن آرام میگیرند.
1-1-بیان مسئله
روشهای تفسیری یكی از دانشهای مهم علوم قرآنی است كه دانشمندان در زمانهای مختلف به تحقیق و بررسی آن پرداختهاند، به گونهای كه امروزه به طور تخصصی اقدام به تحقیقاتی در این زمینه شده است. بنابراین، بررسی روش مفسران در تبیین آیات قرآن كریم،كه معمولا با شناساندن بیشتر تفاسیر و مفسران آنها نیز همراه است، از پژوهشهای مهم در حوزهی علوم قرآن به حساب میآید.
ملا حسین كاشفی سبزواری از جمله كسانی است كه صاحب كتابهای بسیار به زبان فارسی بوده و نثر او مورد استقبال فراوان قرار گرفته است،آثاری كه در زمینههای گوناگون حدیث، تفسیر، ادبیات، اخلاق، تاریخ، نجوم و علوم غریبه نوشته شده است.
“جواهرالتفسیر” اولین كتاب تفسیر وی و از تفاسیر مهم فارسی است كه در آن مباحث مقدماتی خوبی كه اطلاع از آنها در تفسیر مفید است، بیان شده و همچنین از استنادات، روشها و رویكردهای متنوع در تفسیر آیات بهره برده است. با وجود استقبال از آثار كاشفی در جوامع فارسی زبان، تاكنون این تفسیر چندان مورد توجه قرار نگرفته و در مورد روش مفسر در طرح مباحث تفسیری كاری انجام نشده است. تحقیق و تصحیح كتاب، به همّت دكتر جواد عباسی صورت گرفته و ایشان در مقدمهای درازدامن از كاشفی و آثارش نوشتهاند اما در این مقدمه دربارهی روش تفسیری مفسر به تفصیل سخن گفته نشده است و همچنین مصحح به مقایسه و مقابله چهار نسخه خطی از جواهرالتفسیر پرداخته است.
1-2- هدفهای تحقیق
- شناسایی و معرفی هرچه بیشتر تفسیر “جواهرالتفسیر” كه حتی در بین متخصصان این رشته ناشناخته است.
- شناخت شخصیت علمی ملا حسین كاشفی.
- آشنایی و معرفی مباحث مقدماتی بر”جواهرالتفسیر”
- بررسی روشها وگرایشهای تفسیری كاشفی در “جواهر التفسیر”
1-3- ضرورت انجام تحقیق
باتوجه به این كه كاشفی در قرن نهم(ه.ق) در علوم مختلفی سرشناس بوده و از آن زمان تاكنون نیز از شهرت علمی خاصی برخوردار است، به گونهای كه نویسندهی كشف الظنون از آسیای صغیر، شرح حال این مفسر را در كتابش آورده و علاوه بر این، مورخان همعصرش مانند: غیاث الدین خواندمیر و متأخرانی مانند: آقابزرگ تهرانی به شرح زندگی ملاحسین پرداختهاند. همچنین به وی عنوان “جامع العلوم” داده شده چون فردی آگاه و متخصص در علوم گوناگون، به ویژه دانا در علم تفسیر و تبیین كلام الهی بوده است. وی تفسیر”جواهرالتفسیر” را كه از تفاسیر مهم اوست، با هدف تفسیری جامع و كامل نوشته و در سورهی حمد به این هدف دست یافته است و تمام قدرت تفسیر نویسی خود را در این قسمت به كار میگیرد و این تفسیر را تا آیهی 84 سورهی نساء ادامه میدهد. با توجه به اینكه تفسیر دیگر كاشفی «مواهب علیّه» یا «تفسیر حسینی» كه تفسیر كل قرآن بوده و تفسیر آیات درآن به صورت مختصركار شده،(1) شناخته شدهتر است اما «جواهرالتفسیر» نسبت به «مواهب علیّه» چندان مورد توجه قرار نگرفته، حتی میتوان گفت ناشناخته باقی مانده است، بر این اساس ضرورت بررسی و معرفی بیشتر “جواهرالتفسیر” و تحلیل روش تفسیری مفسر به عنوان یكی از تفاسیر مهم فارسی، احساس میگردد.
1-4- استفاده كنندگان از تحقیق
پژوهشهایی كه در حوزهی روش تفسیر صورت میگیرد میتواند مورد استفاده پژوهشگران علوم دینی، مؤسسات پژوهشی، دانشجویان رشتههای الهیات، حوزههای علمیه و سایر افرادی كه با علم تفسیر قرآن در ارتباط هستند، قرار گیرد.
1-5- سؤالهای تحقیق
– كاشفی چه روشها و رویكردهایی در تفسیر آیات قرآن در جواهرالتفسیر پیش گرفته است؟
– آیا مفسر به منابع تفسیری قبل از خود رجوع كرده است؟
– آیا در این تفسیر از روش قرآن به قرآن استفاده شده است؟
– آیا این تفسیر روایی محسوب میشود؟
– آیا روش تفسیر ادبی در آن به كار رفته است؟
– آیا در جواهرالتفسیر به دیدگاههای عرفانی توجه شده است؟
1-6- تعریف مفاهیم مطرح شده در سؤالهای تحقیق
روش تفسیر: مقصود از روش تفسیری، مستند یا مستنداتی است كه مفسران در فهم وتفسیر آیات قرآن از آن بهره بردهاند كه از آن میتوان به “منهج تفسیری”نیز تعبیركرد(مؤدب، 1380ه.ش، ص165).
تفسیر قرآن به قرآن: مقصود این است كه هرآیهای به كمك و استعانت از آیات دیگر تفسیر شود، زیرا برخی آیات مبیّن آیات دیگر هستند و به تفصیل معانی، لغات و محتوای آنها پرداختهاند(معرفت، 1418ه.ق.، ج2، ص22). این شیوه، شیوهای است كه برگرفته از رسول گرامی اسلام (صلّی اللّه علیه و اله و سلّم)، حضرت علی علیه السّلام و دیگر معصومان(علیهم السّلام) در تفسیر آیات میباشد، قرآن نیز بر آن تأكید دارد، چنانكه خداوند میفرماید: “وَ نَزَّلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْءٍ وَ هُدی وَ رَحْمَةً وَ بُشْری لِلْمُسْلِمِینَ؛ و ما این كتاب را كه بیانی رسا برای هر چیزی و راهنما و بخشایش و مژده برای مسلمانان است بر تو فرو فرستادیم”(نحل/89). (مؤدب،ص167)
تفسیر روایی: تفسیر قرآن با روایت و سنت معصومان(علیهم السلام) است حال خواه آن روایت از پیامبر(صلّی اللّه علیه و اله و سلّم) باشد كه شیعه واهل سنت از آن بهره میبرند یا روایات ائمه معصومین (علیهم السلام) كه تنها شیعه از آن استفاده میكند(همان،169).
ذهبی در كتاب «التفسیر والمفسرون» تفسیر قرآن به قرآن و تفسیر روایی را، كه در این تحقیق به صورت دو روش مجزا در نظر گرفته شدهاند، تفسیر مأثور نامیده(2) و با توجه به اینكه سنی مذهب است، آنچه كه از پیامبر(صلی الله علیه و آله) و صحابه و تابعین نقل شده است، در گروه تفاسیر اثری قرار داده است: «یشمل التفسیر المأثور ما جاء فی القرآن نفسه من البیان و التفصیل لبعض آیاته، و ما نقل عن الرسول صلی اللّه علیه و سلم، و ما نقل عن الصحابة رضوان اللّه علیهم، و ما نقل عن التابعین، من كل ما هو بیان و توضیح لمراد اللّه تعالی من نصوص كتابه الكریم»(ذهبی، بی تا، ج1، ص152).
فرم در حال بارگذاری ...
[چهارشنبه 1399-10-17] [ 12:09:00 ب.ظ ]
|